کنترل انگل‌های داخلی به‌ویژه **کرم‌های گرد (نماتودها)** و **کرم‌های نواری (سستودها)** در گاو، یکی از ارکان اساسی مدیریت سلامت گله است. این انگل‌ها با کاهش جذب مواد مغذی، آسیب به دستگاه گوارش و تضعیف سیستم ایمنی، باعث **کاهش رشد، کاهش تولید شیر، لاغری و افزایش حساسیت به سایر بیماری‌ها** می‌شوند. در زیر راهکارهای جامع کنترل ارائه می‌شود:
---
### **۱. شناسایی انگل‌های شایع گاو**
| نوع انگل | نمونه‌های مهم | محل زندگی | علائم بالینی |
|----------------|----------------------------------|---------------|------------------------------|
| **کرم‌های گرد** | - *Ostertagia ostertagi* (مهم‌ترین) | شیردان | اسهال، کاهش وزن، ادم زیرفکی |
| | - *Haemonchus placei* | شیردان | کم‌خونی، ضعف، تورم شکم |
| | - *Cooperia spp.* | روده کوچک | کاهش رشد، اسهال |
| **کرم‌های نواری**| *Moniezia benedeni* | روده کوچک | کاهش رشد، دفع بندهای کرم در مدفوع |
---
### **۲. استراتژی‌های کنترل**
#### **الف) مدیریت چراگاه**
- **چرخش چراگاه:**
- تعویض مرتع هر ۳-۴ هفته (بسته به آبوهوا).
- استفاده از چرای مختلط (گاو با گوسفند) برای شکستن چرخه زندگی انگل.
- **پرهیز از چرای بیش‌ازحد:** تراکم دام را کاهش دهید.
- **قطع چرا در شرایط مرطوب:** لارو انگل در رطوبت بالا فعال‌تر است.
#### **ب) برنامه ضد انگلی**
- **داروهای رایج ضد کرم‌های گرد (نماتودها):**
| گروه دارویی | نمونه‌ها | نحوه اثر |
|-------------------|-----------------------------|-----------------------|
| **بنزیمیدازول‌ها** | آلبندازول، فنبندازول | اختلال در متابولیسم انگل |
| **لوامیزول‌ها** | لوامیزول | فلج عصبی |
| **ماکروسیکلیک‌ها**| آیورمکتین، دورامکتین | فلج عصبی (تزریقی/خوراکی)|
- **داروهای ضد کرم‌های نواری (سستودها):**
- **پیرانتل پاموآت** (Pyrantel pamoate)
- **پرازی‌کوانتل** (Praziquantel) - اغلب در ترکیب با سایر داروها.
#### **ج) زمان‌بندی درمان**
- **گوساله‌ها (حساسترین گروه):**
- اولین درمان: ۳-۴ ماهگی.
- تکرار: هر ۴-۶ ماه تا ۱۸ ماهگی.
- **گاوهای بالغ:**
- درمان استراتژیک: اوایل بهار (پیش از چرا) و پاییز (پس از چرا).
- گاوهای شیری: مطابق با دوره پرهیز شیر (مثلاً پس از خشک‌کردن).
#### **د) آزمایش مدفوع (FEC)**
- **روش:** شمارش تخم انگل در هر گرم مدفوع (EPG).
- **کاربرد:**
- شناسایی گله‌های آلوده.
- ارزیابی اثربخشی دارو (مقاومت دارویی را نشان می‌دهد).
- تصمیم‌گیری برای درمان هدفمند (درمان فقط دام‌های آلوده).
---
### **۳. پیشگیری از مقاومت دارویی (تهدید اصلی!)**
- **تناوب داروها:** چرخش بین گروه‌های دارویی مختلف در سال‌های متوالی.
- **درمان هدفمند:** فقط دام‌های با آلودگی بالا (بر اساس FEC) را درمان کنید.
- **پرهیز از دوز زیرکشنده:** دوز دقیق بر اساس وزن دام محاسبه شود.
- **استفاده از داروهای ترکیبی:** مانند آلبندازول + آیورمکتین برای طیف وسیع‌تر.
---
### **۴. مدیریت تغذیه و ایمنی**
- **تقویت سیستم ایمنی:**
- تأمین **سلنیوم، مس، روی و ویتامین A** در جیره.
- استفاده از **پروبیوتیک‌ها** (تقویت میکروفلور روده).
- **گیاهان ضدانگلی:**
- افزودن **سیر، اکالیپتوس یا برگ درخت نیم** به جیره (تحت نظارت متخصص).
---
### **۵. کنترل زیست‌محیطی**
- **مدیریت کود:**
- جمع‌آوری و کمپوست‌کردن کود (دمای >۴۵°C تخم انگل را از بین می‌برد).
- **خشک‌کردن مرتع:** زهکشی مناطق مرطوب چراگاه.
---
### **۶. هشدارهای کلیدی**
- **خطر انتقال به انسان:** برخی کرم‌های نواری گاو (مانند *Taenia saginata*) در انسان ایجاد کیست می‌کنند.
- **عوارض داروها:** آیورمکتین در برخی نژادها (مثل کلت) ممکن است مسمومیت ایجاد کند.
- **پرهیز از درمان پیشگیرانه بی‌رویه:** عامل اصلی مقاومت دارویی است!
---
### **جمع‌بندی برنامه عملی**
| اقدام | زمان‌بندی |
|-----------------------|------------------------------|
| آزمایش مدفوع (FEC) | ۲ بار در سال (بهار و پاییز) |
| درمان گوساله‌ها | ۳-۴ ماهگی + هر ۴-۶ ماه |
| درمان گاوهای بالغ | اوایل بهار و پاییز |
| چرخش چراگاه | هر ۳-۴ هفته |
| چرخش داروها | هر ۱-۲ سال تغییر گروه دارویی |
✅ **توصیه نهایی:**
برای طراحی برنامه کنترل اختصاصی، با **دامپزشک خود** مشورت کنید. برنامه باید بر اساس:
- نتایج آزمایش FEC
- شرایط آب‌وهوایی منطقه
- تاریخچه آلودگی در گله
تنظیم گردد.
منابع: OIE, FAO, راهنمای سازمان دامپزشکی ایران.
