**معیارهای انتخاب گاو نر برای جفتگیری: راهنمای جامع**
انتخاب گاو نر (سیل) مناسب، **۷۰٪ پیشرفت ژنتیکی** گله را تعیین می‌کند. معیارها شامل **ژنتیک، فنوتیپ، سلامت تناسلی و سازگاری محیطی** است:
---
### **۱. ارزیابی ژنتیکی (شاخص‌های EBV/EPD)**
| **شاخص** | **مقدار مطلوب** | **تاثیر بر گوساله پرواری** |
|------------------------|---------------------|-------------------------------|
| **وزن از شیرگیری (WW)** | +۳۰ کیلوگرم+ | افزایش رشد اولیه |
| **وزن پایان پروار (FW)** | +۵۰ کیلوگرم+ | بهبود راندمان لاشه |
| **لطافت گوشت (Marbling)** | +۰.۵ نمره+ | افزایش کیفیت گوشت درجه ۱ |
| **ضریب تبدیل خوراک (FCR)** | -۰.۳- | کاهش هزینه تغذیه |
| **آسان‌زایی (CE)** | +۱۰%+ | کاهش مرگ‌ومیر گوساله |
> ✅ **منبع داده**:
> - **گزارش ارزیابی ژنومی مرکز اصلاح نژاد دام کشور** ([nnsir.ir](https://nnsir.ir))
> - **پلتفرم بین‌المللی Interbull**
---
### **۲. معیارهای فنوتیپی (ظاهری)**
- **اسکلت‌بندی**:
- قد ۱۴۵-۱۵۵ سانتیمتر (بدون ناهنجاری پا/خاج).
- زاویه صحیح سم‌ها (پره‌ونت از لنگش).
- **عضلانی‌بودن**:
- عرض کمر ≥ ۵۰ سانتیمتر + پشت پُر و گرد.
- **ظرفیت بدن**:
- عمق قفسه سینه ≥ ۸۵ سانتیمتر (مصرف خوراک بالا).
- **نمره وضعیت بدن (BCS)**: ۳-۳.۵ از ۵ (چاقی ↓ کیفیت اسپرم).
---
### **۳. سلامت دستگاه تناسلی**
| **پارامتر** | **مقدار استاندارد** | **تست ضروری** |
|---------------------|--------------------------|---------------------------|
| **محیط بیضه** | ≥ ۳۸ سانتیمتر (در ۲۴ ماهگی) | کالیپر اندازه‌گیری |
| **حجم منی** | ≥ ۸ میلی‌لیتر/انزال | جمع‌آوری با واژن مصنوعی |
| **تحرک اسپرم** | ≥ ۷۰٪ | میکروسکوپ کنتراست فاز |
| **ناهنجاری‌های اسپرم** | ≤ ۱۵٪ | رنگ‌آمیزی دیف‌کویک |
> ⚠️ **رد فوری**:
> - سابقه **کریپتورکیدیسم** (عدم نزول بیضه).
> - عفونت‌های تناسلی (بروسلوز، تریکومونیاز).
---
### **۴. تست‌های بهداشتی اجباری**
- **بیماری‌های مشترک**:
- تست **بروسلوز** (رزبنگال) + **لپتوسپیروز** (MAT) - منفی.
- **بیماری‌های ژنتیکی**:
- **AM** (آرتروگریپوزیس) و **NH** (نقص ایمنی) در نژاد شاروله.
- **دیستروفی عضلانی** در نژادهای اروپایی.
- **پایش دائمی**:
- واکسیناسیون سالانه **IBR-BVD** + **تب برفکی**.
---
### **۵. سازگاری محیطی و رفتارشناسی**
- **تحمل گرمایی**:
- پوشش موی کوتاه + رنگ روشن (نمره > ۸ در سیستم PTA برای تنش گرمایی).
- **رفتار جنسی**:
- **زمان تشخیص فحلی**: < ۱۵ ثانیه.
- **تعداد جفتگیری موفق**: ≥ ۲ بار/روز.
- **خلق‌وخو**: نمره ≤ ۲ در مقیاس ۱-۵ (آرام و بدون پرخاشگری).
---
### **۶. روش‌های بهره‌برداری**
| **روش** | **مزایا** | **معایب** | **توصیه** |
|------------------|---------------------------|-------------------------|----------------------|
| **جفتگیری طبیعی** | هزینه پایین | خطر آسیب فیزیکی به گاو نر | گله‌های کوچک (< ۵۰ رأسی) |
| **تلقیح مصنوعی (AI)** | بهره‌برداری از ژنتیک برتر جهانی | نیاز به تخصص اپراتور | **گزینه ارجح** (استفاده از اسپرم گاوهای TOP 1% جهانی) |
| **انتقال جنین (ET)** | تکثیر سریع ژن‌های نخبه | هزینه بسیار بالا | گله‌های مادر اصیل |
---
### **۷. محاسبه اقتصادی**
| **عامل** | **گاو نر برتر** | **گاو متوسط** |
|-------------------|----------------------|---------------------|
| **هزینه خرید** | ۳۰۰-۵۰۰ میلیون تومان | ۱۰۰-۱۵۰ میلیون تومان |
| **تعداد گوساله/سال** | ۵۰۰+ (با AI) | ۵۰-۸۰ (طبیعی) |
| **افزایش درآمد گله** | ۴۰-۶۰٪ | ۱۰-۱۵٪ |
---
### **جمع‌بندی و دستورالعمل اجرایی**
1. **منابع تاییدشده**:
- خرید از **مراکز اصلاح نژاد دولتی** (مثل ایستگاه پرورش دام کرج) یا **شرکت‌های معتبر** (نظیر جهاد نصر اصفهان).
2. **پایش مستمر**:
- آزمایش منی **فصلی** + سونوگرافی بیضه سالانه.
3. **تکنولوژی‌های نوین**:
- **تست ژنومی** (50K SNP) برای شناسایی حاملگان بیماری‌های مغلوب.
- **اسپرم‌های جنسی‌شده** (Sexed semen) برای تولید گوساله نر پرواری.
4. **جانشینی**:
- جایگزینی گاو نر هر **۳-۴ سال** (پیشگیری از همخونی).
> ✅ **فرمول طلایی انتخاب**:
> **گاو نر ایده‌آل = (EBV بالای FW + EBV بالای Marbling) + محیط بیضه ≥ ۴۰ سانتیمتر + تست ژنتیکی منفی + خلقیات آرام**
### منابع معتبر:
- **کتاب راهنمای اصلاح نژاد گاو** (دکتر مرتضی مختاری، انتشارات دانشگاه تهران)
- **پروتکل‌های سازمان دامپزشکی برای گاوهای مولد** (www.ivo.ir)
- **پایگاه داده‌های ژنومی ICAR** (www.icar.org)
