مدیریت بهداشت شیردوشی در گاوهای شیری **پایه اصلی پیشگیری از ورم پستان (ماستیت)**، **افزایش کیفیت شیر** و **بهبود سلامت گله** است. یک برنامه اصولی شامل مراحل زیر است:
---
### **1. آماده‌سازی پستان قبل از شیردوشی**
- **پاک‌سازی اولیه:**
- استفاده از دستمال یکبار مصرف آغشته به **محلول ضدعفونی‌کننده مخصوص پستان** (Iodine 0.5-1% یا Chlorhexidine 0.35%).
- شستشوی تک تک پستانک‌ها با حرکات چرخشی از بالا به پایین.
- **تحریک شیردهی:**
- ماساژ پستان به مدت **20-30 ثانیه** برای ترشح اکسیتوسین و تخلیه کامل شیر.
- **خشک‌کردن:**
- استفاده از **دستمال خشک یکبار مصرف** (هر پستانک با یک دستمال جداگانه).
> 📌 **نکته حیاتی:** هرگز پستانک‌ها را با آب خالی نشویید (آب عامل انتقال باکتری‌هاست!).
---
### **2. اتصال صحیح تجهیزات شیردوشی**
- **زمان بندی:**
- اتصال مکنده‌ها **60-120 ثانیه** پس از تحریک پستان (زمان بهینه برای اثر اکسیتوسین).
- **تنظیم فشار:**
- فشار خلأ استاندارد: **42-50 kPa** برای سیستم لوله‌کوتاه و **34-38 kPa** برای لوله‌بلند.
- **توجه به لیتراژ شیر:**
- جدا کردن مکنده‌ها بلافاصله پس از اتمام شیر (جلوگیری از "شیردوشی خشک" که به بافت پستان آسیب می‌زند).
---
### **3. ضدعفونی پستان پس از شیردوشی**
- **غوطه‌وری پستانک (Teat Dipping):**
- استفاده از **محلول ضدعفونی‌کننده پایه ید یا اسید لاکتیک** بلافاصله پس از جدا کردن مکنده‌ها.
- پوشش کامل سطح پستانک (تماس محلول با تمام نواحی).
- **اسپری ضدعفونی‌کننده:**
- در صورت عدم امکان غوطه‌وری، اسپری کامل سطح پستانک.
> ✅ **تحقیقات نشان می‌دهد:** ضدعفونی پس از شیردوشی تا 70% از موارد ورم پستان جدید جلوگیری می‌کند!
---
### **4. بهداشت تجهیزات شیردوشی**
- **شستشوی پس از هر نوبت:**
- شستشوی خطوط با **آب گرم (38-43°C)** برای حذف باقیمانده شیر.
- **شستشوی اسیدی-قلیایی روزانه:**
- **مرحله قلیایی:** محلول داغ (70-80°C) با pH 11-12 برای حل چربی و پروتئین.
- **مرحله اسیدی:** محلول با pH 3-4 برای حذف املاح معدنی.
- **آبکشی نهایی:** با آب تمیز.
- **تعویض لاستیک‌ها:**
- تعویض لاینرها هر **1200-2500 بار شیردوشی** (بسته به جنس).
---
### **5. مدیریت گاوهای مبتلا به ماستیت**
- **شیردوشی جداگانه:**
- دوشیدن گاوهای بیمار **در انتهای نوبت** و با تجهیزات مجزا.
- **درمان هدفمند:**
- استفاده از آنتی‌بیوتیک فقط بر اساس **کشت باکتریایی و آنتی‌بیوگرام**.
- **دفع شیر دوره درمان:**
- رعایت دقیق **دوره پرهیز از مصرف (Withholding Period)**.
---
### **6. پایش سلامت پستان و کیفیت شیر**
- **تست CMT (California Mastitis Test):**
- انجام ماهیانه برای شناسایی زیربالینی ورم پستان.
- **شمارش سلول‌های بدنی (SCC):**
- SCC > 200,000 سلول/میلی‌لیتر → هشدار!
- **تست باکتری‌شناسی شیر:**
- شمارش کلی باکتری‌ها (TBC) و باکتری‌های گرم منفی.
---
### **7. آموزش کارکنان**
- **جلسات آموزشی فصلی:**
- تمرین عملی مراحل شیردوشی، شناسایی علائم ماستیت.
- **پایش عملکرد:**
- ثبت خطاهای بهداشتی (مثل استفاده مجدد از دستمال).
---
### **8. مدیریت محیط و جایگاه**
- **بستر خشک و تمیز:**
- استفاده از **بسترهای جاذب رطوبت** (شن، خاک اره) و تعویض روزانه.
- **کاهش رطوبت:**
- زهکشی مناسب جایگاه و پهن کردن کود.
- **کنترل مگس:**
- مگس‌ها ناقل باکتری‌های عامل ورم پستان هستند.
---
### **9. ثبت دقیق اطلاعات**
- **دفتر ثبت روزانه:**
- موارد ماستیت، SCC، نتایج درمان، تعمیرات تجهیزات.
- **نرم‌افزار مدیریت گله:**
- پیگیری روند SCC و شناسایی گاوهای مشکل‌دار.
---
### **10. کنترل کیفی شیر در مخزن**
- **دمای نگهداری:**
- سرد کردن شیر تا **4°C در کمتر از 2 ساعت**.
- **نظافت مخزن:**
- شستشوی CIP روزانه با دما و مواد شیمیایی استاندارد.
---
### **نقش تغذیه در سلامت پستان**
- **آنتی‌اکسیدان‌ها:**
- ویتامین E (1000 IU/day) و سلنیوم (0.3 ppm) → کاهش التهاب پستان.
- **مواد معدنی:**
- روی (Zn) و مس (Cu) → تقویت سیستم ایمنی.
---
### **جمع‌بندی: 10 فرمان بهداشت شیردوشی**
1. پستان را خشک و ضدعفونی شده به دستگاه وصل کن!
2. پس از شیردوشی حتما **Teat Dip** انجام بده!
3. گاوهای بیمار را **آخر** بدوش!
4. شیر را سریع به **4°C** برسان!
5. تجهیزات را با **آب داغ و مواد شیمیایی** بشوی!
6. **CMT** را ماهیانه انجام بده!
7. **کارکنان** را آموزش بده!
8. **بستر** را همیشه خشک نگه دار!
9. **SCC** و **TBC** شیر را ماهیانه بررسی کن!
10. هرگز از **آنتی‌بیوتیک‌های غیرضروری** استفاده نکن!
> 🔬 **هشدار:** هزینه پیشگیری از ورم پستان، **10 برابر کمتر** از هزینه‌های درمان، دفع شیر و کاهش تولید است! اجرای دقیق این پروتکل‌ها، SCC را زیر 200,000 و TBC را زیر 50,000 CFU/ml نگه می‌دارد.
