مبارزه با انگل‌های خارجی (کنه، شپش، مگس) در گله‌های دامی نیاز به **استراتژی یکپارچه** (شیمیایی، محیطی و بیولوژیک) دارد. این انگل‌ها علاوه بر ایجاد آزار، **ناقل بیماری‌های خطرناک** (مثل تب کریمه کنگو، بابزیوز، آناپلاسموز) هستند. در زیر راهکارهای عملی ارائه می‌شود:
---
### **۱. شناسایی انگل‌ها و خسارات آنها**
| انگل | ویژگی‌ها | خسارات عمده |
|------------|-----------------------------|-----------------------------|
| **کنه‌ها** | - ناقل بیماری‌های خونی (بابزیوز، تب کریمه کنگو)<br>- تخم‌گذاری در محیط (هر کنه ۳۰۰۰ تخم!) | کم‌خونی، کاهش شیر، انتقال بیماری به انسان |
| **شپش‌ها** | - دو نوع: **مکنده** (خونخوار) و **گازگیر** (موخوار)<br>- تکثیر در زمستان | خارش، ضعف، کاهش رشد، آسیب به پوست و پشم |
| **مگس‌ها** | - مگس **دام** (نیش زننده)، **سطلی**، **تخم‌گذاری** (مایازیس)<br>- فعال در گرما | استرس، کاهش وزن، انتقال ورم پستان، ایجاد زخم‌های چرکی |
---
### **۲. روش‌های مبارزه شیمیایی (سمپاشی، حمام، پودرپاشی)**
#### **الف) داروهای رایج:**
| گروه دارویی | مثال‌ها | هدف انگل | نحوه مصرف |
|---------------------|----------------------------|---------------|------------------------|
| **پیرتروئیدها** | سایپرمترین، دلتامترین | کنه، شپش، مگس | سمپاشی، حمام، پودرپاشی |
| **ارگانوفسفره‌ها** | دیازینون، کلرپیریفوس | کنه، شپش | حمام یا اسپیس اسپری |
| **مهارکننده‌های رشد** | سایرومازین، متوپرن | لارو مگس | افزودن به کود یا محیط |
| **آورمکتین‌ها** | آیورمکتین (تزریقی/خوراکی) | کنه، شپش | **سیستمیک** (اثر طولانی‌تر) |
#### **ب) روش‌های اجرا:**
- **حمام ضد کنه:** هر ۱۴-۲۱ روز در فصل گرما (با پیرتروئیدها).
- **سمپاشی پاششی:** کل بدن دام (به‌ویژه زیر دم، کشاله ران، گوش).
- **پودرپاشی:** برای گوساله‌ها یا دام‌های ضعیف.
- **تیغه‌های گوشی آغشته به سم:** برای کنترل مگس.
> ⚠️ هشدار:
> - دورۀ پرهیز شیر/گوشت را رعایت کنید (مثلاً آیورمکتین تزریقی: ۳۵ روز برای گوشت).
> - از سموم کشاورزی برای دام استفاده نکنید!
---
### **۳. کنترل غیرشیمیایی (پیشگیرانه و پایدار)**
#### **الف) مدیریت محیط:**
- **ضدعفونی اصطبل:**
- شست‌شوی هفتگی با آبپرفشار + سمپاشی دیوارها (با ترکیبات پایرتروئید).
- استفاده از آهک در کف اصطبل.
- **مدیریت کود:**
- جمع‌آوری کود هر ۴۸ ساعت (تخم‌گذاری مگس در کود تازه).
- کمپوست‌کردن کود (دمای >۶۰°C لاروها را نابود می‌کند).
- **زهکشی:** خشک‌کردن منابع رطوبت (لانه‌گاه مگس‌ها).
#### **ب) دشمنان طبیعی:**
- **زنبور *Habrobracon hebetor*:** پارازیتوئید لارو مگس.
- **سوسک‌های *Dermestes*:** شکارگر تخم کنه.
- **مرغ‌های خانگی:** خوردن لارو مگس و شپش در محیط.
#### **ج) تله‌ها و بازدارنده‌ها:**
- **تله‌های چسبناک:** برای مگس‌های بالغ.
- **پنکه‌های توری‌دار:** جلوگیری از ورود مگس به اصطبل.
- **اسپری‌های گیاهی:** اسطوخودوس، نعنا، یا سیر (کاهش ۳۰-۴۰% آلودگی).
---
### **۴. برنامه زمان‌بندی فصلی**
| فصل | اقدامات کلیدی |
|-----------|------------------------------------------|
| **بهار** | - شروع سمپاشی/حمام کنه هر ۳ هفته<br>- نصب تله‌های مگس |
| **تابستان**| - سمپاشی هر ۲ هفته<br>- مدیریت روزانۀ کود |
| **پاییز** | - آخرین دور سمپاشی کنه (پیش از زمستان)<br>- ضدعفونی اصطبل |
| **زمستان**| - کنترل شپش (پودرپاشی)<br>- بازرسی منظم دام‌ها |
---
### **۵. پیشگیری از مقاومت دارویی**
- **چرخش سموم:** تغییر گروه شیمیایی هر ۱-۲ سال (مثلاً پیرتروئید ↔ ارگانوفسفره).
- **استفاده هدفمند:** سمپاشی فقط هنگام آلودگی بالا (بررسی هفتگی بدن دام).
- **ترکیب روش‌ها:** استفاده همزمان از سموم + دشمنان طبیعی.
---
### **۶. ملاحظات ویژه برای بیماری‌های مشترک**
- **تب کریمه کنگو (CCHF):**
- کنه *Hyalomma* ناقل اصلی است.
- هنگام سمپاشی از **دستکش، ماسک و عینک** استفاده کنید.
- لاشه دام‌های تلف‌شده را با آهک دفن کنید.
- **مایازیس (زخم‌های کرم‌گذاری):**
- درمان: خارج کردن لاروها + پانسمان با پماد **ایورمکتین**.
---
### **۷. ارزیابی اثربخشی برنامه**
- **شاخص‌های موفقیت:**
- کاهش تعداد کنه روی بدن دام (<5 کنه در معاینه).
- عدم مشاهده شپش در پوست‌گیری.
- کاهش ۷۰% جمعیت مگس‌ها (با تله‌شمارش).
- **آزمایش خون:** پایش کم‌خونی یا بیماری‌های منتقله (بابزیوز).
---
### **جمع‌بندی اقدامات کلیدی**
| اقدام | هدف اصلی | تناوب |
|--------------------------|---------------------------|---------------------|
| سمپاشی پاششی با سایپرمترین | کنترل کنه و مگس | هر ۲-۳ هفته (تابستان)|
| پودرپاشی دیازینون | درمان شپش | فصل سرد (۲ بار) |
| مدیریت کود | قطع چرخه زندگی مگس | روزانه |
| رهاسازی زنبور *Habrobracon*| کنترل لارو مگس | ماهانه |
| چرخش چراگاه | کاهش جمعیت کنه | هر ۴ هفته |
✅ **توصیه نهایی:**
برای طراحی برنامه اختصاصی، **با توجه به آب‌وهوا و نوع گله**، حتماً از کارشناسان **شبکه دامپزشکی منطقه** کمک بگیرید. پایش مداوم و ثبت نتایج، کلید موفقیت است!
منابع: OIE, FAO, دانشگاه‌های علوم دامی ایران.
