تغذیه جوجهها، چه توسط والدین و چه به صورت دستی، نیاز به دقت و آگاهی دارد. درک تفاوت این دو روش برای سلامت جوجهها حیاتی است:
## 1. تغذیه توسط والدین (طبیعی و ایده‌آل)
* **غریزی و بهینه:** والدین به طور غریزی می‌دانند چه غذایی، با چه کیفیت و دفعاتی به جوجهها بدهند.
* **تنوع غذایی:** جوجهها را با انواع غذاهای طبیعی (حشرات، کرم‌ها، دانه‌ها، میوه‌ها بسته به گونه) آشنا می‌کنند.
* **فرآیند صحیح:** والدین غذا را هضم و نرم کرده (اغلب در چینه‌دان) یا به تکه‌های مناسب تقسیم می‌کنند.
* **تحریک گوارش:** با نوک زدن ملایم به نوک و سر جوجهها، غریزه غذا خوردن و دفع را تحریک می‌کنند.
* **تامین گرما و امنیت:** والدین جوجهها را گرم نگه داشته و از آن‌ها محافظت می‌کنند.
* **یادگیری اجتماعی:** جوجهها رفتارهای تغذیه‌ای و اجتماعی را از والدین یاد می‌گیرند.
## 2. تغذیه دستی (وقتی والدین وجود ندارند یا قادر به تغذیه نیستند)
* **مسئولیت سنگین:** نیاز به وقت، حوصله و دانش بسیار دارد. اشتباهات می‌تواند به سرعت منجر به مرگ جوجه شود.
* **ملاحظات کلیدی:**
* **شناسایی گونه:** نوع غذا، دفعات و روش تغذیه به گونه پرنده بستگی دارد (گنجشک، بلبل، قناری، طوطی و ... متفاوت است).
* **تهیه غذای مناسب:**
* **غذای تجاری مخصوص جوجه پرندگان:** بهترین گزینه، حاوی تمام مواد مغذی ضروری.
* **جیره خانگی (فقط در صورت ضرورت و با مشورت دامپزشک):** مخلوطی از غذای نرم شده مرغ تخم‌گذار آبپز، پلت مرغوب خیس خورده، کمی سبزیجات ریز شده و مکمل کلسیم. **از نان، شیر یا غذاهای انسان اجتناب کنید!**
* **قوام غذا:** باید خمیری نرم و یکدست باشد (نه خیلی شل که وارد مجاری تنفسی شود، نه خیلی سفت که هضم نشود). معمولاً شبیه غلظت ماست.
* **دمای غذا:** باید ولرم (حدود 38-40 درجه سانتی‌گراد) باشد. غذای سرد باعث سوءهاضمه و غذای داغ باعث سوختگی می‌شود.
* **وسایل تغذیه:**
* سرنگ بدون سوزن (متریقی یا 1 سی‌سی)
* چوب خلال دندان (برای گونه‌های ریز)
* قاشق کوچک با لبه نرم
* **هرگز از گوش پاک‌کن استفاده نکنید!**
* **تکنیک صحیح:**
* جوجه را به آرامی و در وضعیت طبیعی (تقریباً عمودی، نه به پشت) نگه دارید.
* به آرامی کنار منقار را لمس کنید تا دهانش را باز کند.
* غذا را **آهسته** و **کمی پایین‌تر از سطح منقار** به حلق **وارد نکنید**، بگذارید خودش از نوک/سرنگ/قاشق بردارد.
* **از پر کردن اجباری دهان یا ریختن غذا به داخل حلق اکیداً خودداری کنید!** خطر خفگی و آسپیراسیون (ورود غذا به ریه) بسیار بالاست.
* بعد از هر لقمه، اجازه دهید جوجه غذا را قورت دهد.
* **دفعات تغذیه:**
* جوجه‌های بسیار کوچک (کمتر از 1 هفته): هر 1-2 ساعت، حتی در نیمه شب.
* جوجه‌های بزرگتر (1-2 هفته): هر 2-3 ساعت در روز.
* جوجه‌های پرریخته (2-3 هفته به بعد): هر 3-4 ساعت. با رشد پرها، دفعات کمتر و غذا جامدتر می‌شود.
* **هرگز جوجه را سیر نکنید!** محفظه زیر گردن (چینه‌دان) باید پر اما سفت نباشد.
* **تحریک به دفع:** قبل و بعد از هر وعده، به آرامی با گوشه یک دستمال کاغذی مرطوب و گرم یا گوش پاک‌کن دور مخرج جوجه را ماساژ دهید (شبیه کاری که والدین با نوکشان می‌کنند).
* **گرمای محیط:** جوجهها قادر به تنظیم دمای بدن نیستند. باید در لانه‌ای کوچک با منبع گرمایی ایمن (مانند تشک گرمازا مخصوص حیوانات یا لامپ مادون قرمز) دمای 32-35 درجه سانتی‌گراد برای جوجه‌های کوچک فراهم شود. با بزرگ شدن، دما به تدریج کاهش می‌یابد.
* **مشورت با متخصص:** **حتی‌الامکان جوجه‌های وحشی یتیم را به نزدیک‌ترین مرکز بازپروری حیات وحش بسپارید.** برای پرندگان زینتی حتماً با دامپزشک متخصص طیور مشورت کنید.
## نکات بسیار مهم
* **آب:** جوجه‌های خیلی کوچک معمولاً آب را مستقیماً از غذا دریافت می‌کنند. برای جوجه‌های بزرگتر، ظرف آب کم‌عمق و ایمن قرار دهید. **هرگز با سرنگ به زور به جوجه کوچک آب ندهید.**
* **پاکیزگی:** وسایل تغذیه و محیط زندگی باید تمیز و خشک باشد تا از عفونت جلوگیری شود.
* **استرس:** تغذیه دستی و نگهداری استرس‌زاست. با جوجه با آرامش رفتار کنید.
* **انتقال به غذای جامد:** با رشد پرها، غذای نرم را کنار بگذارید و به تدریج غذای بالغین مناسب گونه را به شکل خرد شده ارائه دهید.
* **عواقب تغذیه دستی:** جوجه‌های تغذیه دستی ممکن است مشکلات رفتاری، وابستگی بیش از حد به انسان یا مشکلات سلامتی داشته باشند.
## جمع‌بندی
تغذیه توسط والدین همیشه بهترین گزینه است. **تغذیه دستی آخرین راه‌حل و بسیار پرخطر است.** اگر مجبور به تغذیه دستی شدید، حتماً ابتدا گونه پرنده را شناسایی کنید، از غذای مخصوص جوجه یا جیره مناسب استفاده کنید، تکنیک صحیح را بیاموزید، دمای محیط را تنظیم کنید و در اسرع وقت با دامپزشک متخصص یا مرکز بازپروری حیات وحش مشورت نمایید. سلامت جوجه در گرو دقت و دانش شماست.
