استفاده از **سنگ نمک** و **آجر لیسیدنی** (Salt Lick) در تغذیه دام‌ها و طیور، یک روش سنتی و مؤثر برای تأمین مواد معدنی ضروری است. این ابزارها به شکل بلوک‌های فشرده یا سنگ‌های طبیعی در اختیار دام قرار می‌گیرند تا با لیسیدن، کمبودهای معدنی جیره را جبران کنند. در زیر به **کاربردها، مزایا و نکات مهم** استفاده از آن‌ها پرداخته می‌شود:
---
### **۱. سنگ نمک (Salt Rock):**
- **ترکیب اصلی:** کلرید سدیم (NaCl) به‌همراه مقادیر کم‌تری از مواد معدنی دیگر (مانند منیزیم، کلسیم، پتاسیم).
- **کاربردها:**
- تأمین **سدیم و کلر** مورد نیاز برای تعادل الکترولیتی بدن.
- بهبود اشتها و هضم غذا.
- جلوگیری از کم‌آبی و تنظیم فشار اسمزی.
- کاهش رفتارهای غیرطبیعی مثل خاک‌خواری یا ادرارخواری ناشی از کمبود نمک.
- **نحوه استفاده:**
- به‌صورت سنگ‌های طبیعی یا بلوک‌های فشرده در آخور یا مرتع نصب می‌شوند.
- دام‌ها بر اساس نیاز بدن، به صورت خودتنظیم آن را لیس می‌زنند.
- **مزایا:**
- جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد نمک (با مکانیسم خودتنظیمی دام).
- کاهش هزینه‌های مکمل‌سازی خوراک.
---
### **۲. آجر لیسیدنی (Mineral Lick Block):**
- **ترکیب:** علاوه بر نمک، حاوی **مکمل‌های معدنی** (آهن، روی، مس، سلنیوم، کبالت) و گاهی **ویتامین‌ها** (A, D, E) است.
- **انواع:**
- **آجرهای ساده:** فقط نمک (برای مناطقی که کمبود سدیم وجود دارد).
- **آجرهای معدنی:** حاوی ریز مغذی‌ها (برای دام‌های پرواری یا شیرده).
- **آجرهای دارویی:** حاوی داروهای ضد انگل یا مکمل‌های خاص.
- **کاربردها:**
- پیشگیری از کمبود مواد معدنی در مراتع فقیر.
- افزایش باروری و رشد دام.
- تقویت سیستم ایمنی (به‌ویژه سلنیوم و روی).
- بهبود کیفیت پشم و شیر.
- **نحوه استفاده:**
- در مکان‌های خشک و سایه‌دار نصب شود (از باران و رطوبت محافظت گردد).
- در ارتفاع مناسب (متناسب با قد دام) تا از آلودگی با ادرار و مدفوع جلوگیری شود.
---
### **نکات کلیدی برای استفاده مؤثر:**
۱. **انتخاب نوع مناسب:**
- برای گاوهای شیری: آجرهای حاوی **کلسیم، فسفر و منیزیم**.
- در مناطق کم‌سلنیوم: آجرهای غنی‌شده با **سلنیوم**.
- برای گوسفندان: آجرهای کوچک‌تر با مواد معدنی متمرکز.
۲. **دسترسی دائمی:**
- سنگ یا آجر باید **همیشه در دسترس** دام باشد (به‌ویژه در فصل چرا).
۳. **پایش مصرف:**
- اگر دام‌ها بیش‌ازحد لیس می‌زنند، ممکن است نشانه **کمبود شدید مواد معدنی** باشد.
- اگر مصرف بسیار کم است، کیفیت محصول را بررسی کنید (طعم یا ترکیب نامناسب).
۴. **جلوگیری از آلودگی:**
- محل نصب باید تمیز و خشک باشد تا از رشد قارچ جلوگیری شود.
۵. **توجه به آب آشامیدنی:**
- دسترسی به آب تمیز و فراوان **ضروری** است (مصرف نمک افزایش تشنگی می‌دهد).
---
### **هشدارها و محدودیت‌ها:**
- **مسمومیت با فلزات سنگین:**
سنگ‌های نمک طبیعی ممکن است حاوی **سرب یا آرسنیک** باشند (از منابع مطمئن خریداری شود).
- **مصرف بیش‌ازحد:**
در دام‌های تشنه ممکن است منجر به **مسمومیت با سدیم** (عطش شدید، تورم مغز) گردد.
- **جایگزین ناقص:**
این ابزارها **مکمل** هستند و نمی‌توانند جایگزین جیره متعادل شوند.
- **کیفیت متغیر:**
برخی آجرهای ارزان‌قیمت ممکن است مواد معدنی را به‌صورت نامحلول داشته باشند (جذب نشوند).
---
### **جمع‌بندی:**
- **سنگ نمک:** برای تأمین سدیم و کلر پایه مناسب است.
- **آجر لیسیدنی:** راهکار هوشمندانه برای رفع کمبودهای معدنی در مراتع.
- **شرط موفقیت:** خرید از برندهای معتبر + نصب اصولی + پایش مداوم رفتار دام.
✅ توصیه:
برای انتخاب نوع مناسب آجر (با توجه به منطقه، نوع دام و فصل) حتماً با **کارشناس تغذیه دام** یا **دامپزشک** مشورت کنید.
